Artroza (choroba zwyrodnieniowa stawów) to najczęściej występująca choroba układu kostno-mięśniowego. Ocenia się że schorzenie jest jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności na świecie – rozpoznaje się ją u połowy osób po 40. roku życia, natomiast co piąta osoba doświadcza istotnego ograniczenia sprawności z jej powodu. Artroza powstaje wskutek zmian zwyrodnieniowych chrząstki stawowej – składowej układu ruchu odpowiadającej za amortyzację ruchów stawu i przesuwanie się powierzchni stawowych oraz innych tkanek budujących staw. Uszkodzenia i stan zapalny obejmujący cały staw i otaczające go struktury prowadzą do bólu, uczucia sztywności i dyskomfortu, ograniczenia ruchomości, a w konsekwencji do znacznego obniżenia jakości życia. Choroba zwykle dotyczy dużych stawów takich jak kolana i biodra, ale może także obejmować inne powierzchnie stawowe (często kręgosłupa, palców u rąk i stóp). Zmiany zwyrodnieniowe są nieodwracalne, a co za tym idzie leczenie farmakologiczne choroby jest ograniczone – dotychczas nie wykazano skuteczności żadnego leku w hamowaniu postępu zwyrodnień. Opcje leczenia farmakologicznego ograniczają się na ogół do radzenia sobie z bólem i objawami za pomocą m.in. paracetamolu i opioidów oraz łagodzenia stanów zapalnych przy użyciu niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Z pomocą przychodzi postępowanie niefarmakologiczne, czyli modyfikacje stylu życia osób dotkniętych artrozą, dzięki któremu można znacząco zmniejszyć objawy choroby i liczbę zażywanych leków. Czynniki dietetyczne takie jak nadmierna ilość tkanki tłuszczowej oraz niewystarczająca podaż składników odżywczych budujących i wzmacniających mięśnie, stawy i pozostałe składowe układu ruchu mają duży wpływ na wystąpienie artrozy. Poniżej przedstawiono czynniki związane z dietą mające wpływ na przebieg choroby/prewencję.
Najważniejszy czynnik modyfikowalny chorobę- utrzymanie prawidłowej masy ciała
Najważniejszym powiązaniem pomiędzy dietą a artrozą jest masa ciała – czym większa tym większe obciążenie dla stawów co oznacza szybsze zużycie chrząstki stawowej (każdy 1 kilogram nadwagi to dodatkowe 5% obciążenia dla stawów kończyn dolnych czyli stawów skokowych, stawów kolanowych oraz stawów biodrowych). ) Otyłość lub nadwaga nie tylko zwiększają obciążenie stawów, ale również istotna jest kwestia nadmiaru tkanki tłuszczowej indukującej stan zapalny, który może nasilać objawy. Najlepszą więc profilaktyką chorób stawów jest utrzymanie prawidłowej masy ciała dzięki zbilansowanej diecie i odpowiedniej podaży aktywności fizycznej. U pacjentów z postępującą chorobą zwyrodnieniową stawów odpowiednia dieta i utrata wagi są niezbędne w celu złagodzenia bólu, poprawienia mobilności i powstrzymania progresji procesu zwyrodnieniowego. U osób z nadmierną masą ciała utrata dziesięciu procent masy ciała przynosi optymalne korzyści, nie tylko w zakresie złagodzenia objawów, ale także poprawy ogólnego stanu zdrowia. Artrozę powiązano również z chorobami przewlekłymi – cukrzycą typu 2, osteoporozą, RZS i chorobami układu krążenia. Utrata nadmiernej masy ciała zapobiega lub przeciwdziała również tym schorzeniom.
Kwasy omega-3
Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 występujące w tłustych rybach mają właściwości przeciwzapalne, które są pożądane w działaniu przeciw artrozie. Powinno się spożywać co najmniej jedną porcję tłustych ryb tygodniowo, a najlepiej dwie, np. sardynki, makrelę czy łososia. Jeśli z różnych względów nie jest to możliwe, warto wypróbować kapsułki z olejem rybim; jedna do dwóch kapsułek powinna dostarczyć 450 mg EPA+DHA dziennie. Dawki w tych granicach wykazują silne działanie przeciwzapalne, a wyniki badań z udziałem pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego wykazały, że u osób przyjmujących kwasy -3 doszło do złagodzenia bólu i poprawy funkcjonowanie w życiu codziennym. Z kolei wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-6 (znajdujące się w olejach z kukurydzy i pestek winogron) mają działanie prozapalne, więc mogą nasilać objawy, podobnie jak tłuszcze nasycone. Najlepszym rozwiązaniem jest zastąpienie ich olejami bogatymi w jednonienasycone tłuszcze, takie jak olej rzepakowy i oliwa z oliwek.
Obniżenie poziomu cholesterolu
Co ciekawe pacjenci z chorobą zwyrodnieniową stawów częściej mają podwyższony poziom cholesterolu we krwi niż pacjenci niecierpiący na to schorzenie. Istnieją przesłanki ku temu, że obniżenie poziomu cholesterolu we krwi poprawia ogólny stan zdrowia pacjentów z artrozą. Jeśli poziom cholesterolu we krwi jest podwyższony, ważne jest wprowadzenie zmian w diecie, przyczyniających się do obniżenia jego poziomu– zaleca się:
- zmniejszenie spożycia pokarmów bogatych w tłuszcze trans
- zwiększenie spożycia owsa i innych produktów zawierających błonnik
- spożywanie orzechów (30g/dzień)
- spożywanie białka sojowego (25g/dzień) m.in. tofu, mleko sojowe, edamame)
- spożywanie steroli roślinnych (naturalnym źródłem są rośliny oleiste kukurydza, rzepak, słonecznik)
Cenne witaminy
Konkretne witaminy, w tym antyoksydacyjne mogą być pomocne na wielu płaszczyznach dla pacjentów z artrozą. Przeciwutleniacze, znajdujące się w głównie w produktach pochodzenia roślinnego, chronią organizm przed stresem oksydacyjnym, który bierze udział w rozwoju i progresji choroby zwyrodnieniowej stawów. Warto zwrócić uwagę na odpowiednią podaż witamin A, C i E. Witamina B6 znajdująca się w warzywach kapustnych i strączkowych zmniejsza stan zapalny organizmu. Witamina D czyli tzw. „witamina słońca” jest niezbędna dla zdrowia kości i chrząstek stawowych. Witamina K również może być pomocna w zwalczaniu objawów artrozy dzięki swojej roli w tworzeniu kości i chrząstki. Chociaż dowody naukowe w tym temacie są ograniczone, istnieją pewne sugestie, że zwiększenie poziomu witaminy K może być korzystne dla osób z artrozą, dlatego warto przyjmować ją w ramach zdrowej, zbilansowanej diety. Najbogatsze źródła witaminy K to warzywa o zielonym kolorze, które zawierają dużą ilość chlorofilu, w tym: brokuły, jarmuż, szpinak, brukselka, sałata rzymska, rukola, roszponka, kapusta włoska czy szparagi.
Czego unikać?
Istnieją przesłanki naukowe mówiące o unikaniu pewnych produktów spożywczych ze względu na ich możliwe szkodliwe działanie względem pacjentów dotkniętych artrozą. Niektóre warzywa (jak szpinak, boćwina czy rabarbar) zawierają kwas szczawiowy, który ogranicza przyswajanie wapnia i magnezu, tworząc z nimi trudno rozpuszczalne sole. Należy również ograniczyć spożycie warzyw psiankowatych takich jak papryka, pomidory, ziemniaki i bakłażany – warzywa te zawierają solaninę który jest inhibitorem wapnia. Przy chorobie zwyrodnieniowej stawów warto uważać na mocną kawę, herbatę, słodzone napoje czy alkohol w dużych ilościach, zwłaszcza podczas posiłków. Napoje z kofeiną obniżają przyswajalność niektórych makro- i mikroelementów: białka, wapnia, składników mineralnych i witamin przyspieszając proces zwyrodnieniowy.
Suplementy diety
Suplementy diety „na stawy” zawierające składniki mające wspierać odbudowę i regenerację chrząstki (jak chondroityna i glukozamina) są jedną z bardziej popularnych grup produktów w aptekach. Niestety działanie tych suplementów diety nie ma mocnych podstaw naukowych . Wg niektórych specjalistów, żeby odczuć jakiekolwiek pozytywne działanie takich preparatów, ich suplementacja powinna trwać co najmniej 2-3 miesiące i być połączona z aktywnością fizyczną, która pobudza chrząstki do regeneracji. Innym popularnym składnikiem suplementów, które mają mieć pozytywne działanie na stawy jest kolagen. Niestety również i w tym przypadku brak wystarczających liczby wiarygodnych badań naukowych. Kolagen to skomplikowany związek, który jest rozkładany do cząstek pierwszych podczas trawienia jelitowego, następnie z tych składowych w stawach zachodzi ewentualna resynteza kolagenu. Nie ma jednego i uniwersalnego preparatu na stawy, choć połączenie odpowiedniej ilości i jakości aktywności fizycznej ze stosowaniem preparatów wieloskładnikowych może przynieść pozytywne efekty ( jeśli problemy bólowe są związane z niedoborami w diecie).
Artykuł przygotowany przez studentkę dietetyki Amelię Kobylarz.
Źródła:
Zofia Guła, dr med. Mariusz Korkosz, Choroba zwyrodnieniowa stawów
Felson DT, Anderson JJ, Naimark A, Walker AM, Meenan RF. Obesity and knee osteoarthritis.
Thomas S, Browne H, Mobasheri A, Rayman MP. What is the evidence for a role for diet and
nutrition in osteoarthritis?
Messier SP, Mihalko SL, Legault C, Effects of intensive diet and exercise on knee joint loads,
inflammation, and clinical outcomes among overweight and obese adults with knee
osteoarthritis: the IDEA randomized clinical trial.
Messina OD, Vidal Wilman M, Vidal Neira LF. Nutrition, osteoarthritis and cartilage
metabolism.
Monika Musialik-Skinderowicz, Dieta w artrozie
Mabey T, Honsawek S. Role of vitamin D in osteoarthritis: molecular, cellular, and clinical
perspectives.
Zhuo Q, Yang W, Chen J, Wang Y. Metabolic syndrome meets osteoarthritis.
Hill CL, March LM, Aitken D, et al. Fish oil in knee osteoarthritis: a randomised clinical trial of
low dose versus high dose.
Sturmer T, Sun Y, Sauerland S, Zeissig I, Gunther KP, Puhl W, et al. Serum cholesterol and
osteoarthritis. The baseline examination of the Ulm Osteoarthritis Study.
Grover AK, Samson SE. Benefits of antioxidant supplements for knee osteoarthritis: rationale
and reality.
Neogi T, Booth SL, Zhang YQ, Jacques PF, Terkeltaub R, Aliabadi P, et al. Low vitamin K
status is associated with osteoarthritis in the hand and knee.
Co na stawy i na regenerację chrząstki? I dlaczego niekoniecznie suplementy…,
Liu X, Machado GC, Eyles JP, Ravi V, Hunter DJ. Dietary supplements for treating
osteoarthritis: a systematic review and meta-analysis.
nuterba- blog kulinarno-dietetyczny 