„Słoneczna witamina”- o wielokierunkowym działaniu witaminy D

Zapewne większość ludzi działanie witaminy D kojarzy przede wszystkim z wpływem na układ kostno-szkieletowy oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową, tymczasem okazuje się że ma ona także wpływ na pracę innych układów i narządów. Zaznaczę że w dużej części wyniki pochodzą z badań epidemiologicznych lub eksperymentalnych na szczurach, które nie są tak „silne” jak badania randomizowane z udziałem ludzi (tzn. mamy losowy przydział do grupy kontrolnej lub do grupy, w której wprowadzona jest interwencja) niemniej jednak warto być świadomym i zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym zabezpieczyć się w witaminkę D.

Źródła witaminy D3

Witaminę D w „naturalnej postaci” możemy dostarczyć do organizmu na dwa sposoby:

Synteza skórna– biorąc po uwagę populację polską jest to główne źródło dostępnej witaminy D. W naszej szerokości geograficznej synteza zachodzi w miesiącach od kwietnia do września, z kolei w miesiącach od października do marca praktycznie nie występuje. O czym należy pamiętać przy ekspozycji na promieniowanie słoneczne aby zapewnić sobie optymalny poziom witaminy? Spędzamy 15 minut na słońcu z odsłoniętymi przedramionami i np. nogami w godzinach 10-15. Nie stosujemy żadnych kremów z filtrem UVB, gdyż właśnie ta frakcja promieniowania zapewnia syntezę. Przebywanie w solariach nie powoduje wytwarzania witaminy D, ponieważ w tym przypadku opalanie zachodzi przy udziale UVA nie wpływającego na syntezę witaminy D.
Dieta– cóż tu arsenał dobrych źródeł witaminy jest ograniczony, bo tak naprawdę produktami o wysokiej zawartości witaminy są ryby takie jak węgorz, śledź czy łosoś oraz tran. Tyle jeżeli chodzi o ryby to coraz częściej nagłaśnia się sprawę zanieczyszczenia metalami ciężkimi i dioksynami. Popularny łosoś pochodzi z ferm hodowlanych gdzie dochodzi do akumulacji antybiotyków, pestycydów oraz PCB. Co do tranu rozwagę powinny zachować zwłaszcza kobiety w ciąży, ze względu na wysoką zawartość witaminy A, która działa teratogennie na płód.

Generalnie w populacji i to nie tylko polskiej występują niedobory witaminy D3, dlatego jeżeli jesteście zainteresowani jak wygląda to w Waszym przypadku zachęcam do laboratoryjnego oznaczenia metabolitu witaminy D3 (25 OH). Badanie kosztuje ok. 120 zł. Poniżej załączam tabelę z rekomendowanymi zakresami norm dla populacji środkowoeuropejskiej.

Poziomy witaminy D	Stężenie metaboltu 25(OH)D w surowicy [ng/ml]
Niedobór	<10
Poziom niewystarczający	10-30
Poziom wystarczający	30-100
Toksyczność	>100

Mechanizm działania witaminy D obejmuje dwa oddziaływania:

-pozagenowe- z udziałem enzymów tzw. kinaz białkowych

-genowe- z udziałem receptora VDR, występującego nie tylko w tkankach związanych z gospodarką mineralną organizmu (jelicie cienkim, nerce, kościach, przytarczycach) jak również w skórze, jelicie grubym, sutku, prostacie, mięśniach szkieletowych, mózgu. Zainspirowało to badaczy do szukania „nieklasycznych” efektów działania witaminy D.

Witamina D a nowotwory

Receptor VDR znajdziemy w komórkach nowotworowych, wykazały to pierwsze badania z wykorzystaniem linii komórkowych takich jak nowotwory prostaty, jelita grubego, sutka, płuc czy czerniaka. Przyczyniło się to oczywiście do szukania antynowotworowych właściwości witaminy D oraz mechanizmów działania. Powstało kilka postulatów na temat mechanizmów popartych badaniami, z czego dwa najpopularniejsze to hamowanie wzrostu i różnicowania komórek nowotworowych oraz wprowadzenie ich na drogę programowanej śmierci- apoptozy.

Badania epidemiologiczne wykazały, że szerokość geograficzna, a tym samym ilość docierającego promieniowania UVB wraz ze stężeniem witaminy D w surowicy wpływa na ryzyko wystąpienia nowotworów takich jak m.in. rak jelita grubego, sutka, prostaty (zależność odwrotnie proporcjonalna- im mniej promieniowania słonecznego i im mniejsze stężenie witaminy D w surowicy tym większa zapadalność na wyżej wymienione nowotwory). Potwierdziły to także badania na zwierzętach.

Kolejne ciekawe wyniki pokazują, że witamina D poprawia także rokowania u osób, które już mają zdiagnozowaną chorobę nowotworową. U pacjentów z rakiem prostaty stwierdzono obniżenie poziomu swoistego antygenu PSA przy jednoczesnym podawaniu 1,25(OH)2D3. Z kolei w przypadku raka jelita grubego badania pokazują, że wysokie poziomy witaminy D zwiększają szanse przeżycia.

Ochrona układu sercowo-naczyniowy

Receptor VDR występuje w naczyniach krwionośnych i sercu, także w tym przypadku witamina D odgrywa ważną rolę. Wykazano, że wraz z jej spadkiem we krwi wzrasta ryzyko wystąpienia choroby niedokrwiennej serca, zawału czy przedwczesnej śmierci spowodowanej chorobami układu krążenia.

Wspomaganie odporności i walka z chorobami autoimmunologicznymi

Witamina D wpływa na pracę komórek związanych z układem odpornościowym- limfocytów T oraz tzw. komórek prezentujących antygen APC oraz na syntezę cytokin prozapalnych. Ma to znaczenie zwłaszcza w chorobach o podłożu autoimmunologicznym, gdzie układ odpornościowy atakuje własne komórki. W badaniach wykazano, że niedobory witaminy D sprzyjać rozwojowi chorób autoimmunologicznych- stwardnienie rozsiane, RZS, łuszczyca czy cukrzyca typu I.

Witamina D3 a zaburzenia psychiczne

Pod lupę wzięto takie schodzenia jak schizofrenia, depresja oraz zespoły otępienne. W przypadku schizofrenii wykazano że u 65% chorych występowały deficyty witaminy D (nie były to jednak badania kliniczne a metaanaliza). Również w przypadku depresji zaobserwowano związek pomiędzy niedoborem witaminy D a występowaniem zaburzeń nastroju. Suplementacja z kolei wpłynęła na spadek nasilenia objawów. Również u chorych na chorobę Parkinsona czy Alzheimera zanotowano niższe stężenia witaminy D niż u osób zdrowych. Postuluje się, że metabolity witaminy D działają ochronnie na neurony na drodze m.in. stymulacji produkcji czynników wpływających na odżywienie neuronów czy pozytywnym wpływie na neuromediatory.

Niedobory witaminy D u osób starszych

Na sam koniec o grupie osób, u której należy zwrócić szczególną uwagę na suplementację witaminą D, gdyż mechanizmy syntezy lub przyswajania nie działają tak wydolnie, a osoby w podeszłym wieku są mocno narażona na konsekwencje niedoboru witaminy D chociażby ze względu na osteoporozę. Niższy poziom witaminy D u osób starszych wiąże się z kilkoma czynnikami:

a) mniejszą w stosunku do młodszych osób dorosłych zawartością w skórze substratu do syntezy witaminy D3, co wpływa na niedostateczną syntezę witaminy pod wpływem promieniowania UVB

b) w parze z syntezą skórną idzie możliwość ” kąpieli słonecznych”, co w przypadku ludzi starszych często jest ograniczone lub wykluczone. Zwłaszcza u pensjonariuszy domów opieki społecznej lub zakładów opiekuńczo- leczniczych gdzie unieruchomienie wyłącza możliwość przetransportowania na zewnątrz

c) w wyniku procesu chorobotwórczego upośledzone może być działanie wątroby i nerek- dwóch narządów zaangażowanych w powstawanie aktywnych metabolitów witaminy D

d) niedostateczna podaż witaminy razem z pożywieniem, wynikająca z niewłaściwej diety, warunków materialnych nie czy gorszej przyswajalności składników z przewodu pokarmowego

Dla osób w wieku podeszłym rekomendowana jest suplementacja witaminą D przez cały rok. Jakie są korzyści? Zabezpieczenie przed osteoporozą oraz utrzymanie w dobrym stanie zmysłu równowagi oraz siły mięśniowej co ma znaczenie w zapobieganiu złamań na tle osteoporotycznym. Suplementacją pozwoli także na utrzymanie w dobrym stanie układu nerwowego co ma znaczenie pod kątem występowania takich schorzeń jak depresja, choroby neurodegeneracyjne.

Zresztą zachęcam każdego z Was to przyjmowania „słonecznej witaminki” w formie suplementu przynajmniej w miesiącach od października do marca- nie jest to wysoki koszt w stosunku do tego co można zyskać;). Zaś w miesiącach wakacyjnych cieszcie się słońcem jak ta dzidzia.

Źródła:

J. Bosakowska ” Witamina D- ważny element w wielu chorobach”
O. Józefowicz i wsp.” Rola witaminy D3 w patogenezie zaburzeń psychicznych”
M. Kupisz-Urbańska i K. Galus „Epidemiologia niedoboru witaminy D u osób w podeszłym wieku- wybrane zagadnienia”
A. Kuryłowicz i wsp.”Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych”